سیاه مشق و انواع آن

 سیاه مشق و انواع آن :

سیــاه مشق به عنوان یکی ازقا لب های خوشـنـویسی از دیرباز مورد توجه مشاقان بوده که ازدوره قا جار با ظهوربزرگانی همچون میرحسین خوشنویس باشی ، میرزا کاظم تهرانی و میرزا غلامرضا اصفهانی تشخص یافته است .

این بخش به موضوع انواع سیاه مشق و مضمون های آن اختصاص دارد .

سیاه مشق های تمرینی :

این گونه سیاه مشقها که از دوره های مختلف به جا مانده وتا به امروز در بین خوشنویسان

رواج دارد ، هدفهایی جز تمرین وتکرار هندسه حروف و کلمات را در بر نداشته که در پایان منجر به سیاه شدن کاغذ شده اند . در زمان های قدیم به علت کمبود کاغذ این شیوه تمرینی رواج بیشتر داشته و بعضا آنقدر در صفحه نوشته می آمد که دیگر نقطه ای سفید باقی نمی ماند .

مواردی هم بوده است که یک صفحه کاغذ بعـد از چند بار نوشتن ، شسته می شده و باز سیاه مشقی تازه روی آن نوشته شده است که تماما به هد ف تمرین وتکرار ورسیدن به یک الگوی کامل تر در هندسه حرو ف وکلمات بوده است .

سیاه مشق های بی مضمون :

هنگامی است که خوشنویس ، مطلب خاص و معناداری رادر سیاه مشق خود ننویسد وتنها به رعایت اصول خوشنویسی و زیبایی شناسی وتکرار حروف وکلمات بپردازد .

  سیاه مشق های با مضمون :

در آثار استادان سیاه مشق هایی پیدا شده است که مضمونی خاص راخوشنویس دنبال کرده و با اندیشه قبلی اقدام به نگارش مفهوم مورد نظر کرده که گاها مفهوم اثر در چگونگی اجرا و انتخاب کاغذ و رنگ مرکب و … در موفقیت ترکیب موثر است. گاهی هم به مواردی نیز بر می خوریم که یک دوبیتی کا مل رادر صفحه تمرین کرده که بعـد ها بتواند چلیپای آن را اجراکند واین صفحه سیاه مشق نوعی اتود زدن بر ترکیب آن چلیپای موردنظر بوده است .

سیاه مشق های نا منظم :

درسیاه مشق هایی نیز که از قدما به یادگار مانده است به مواردی برمی خوریم که نظم وانصباط خاصی درترکیب بندی رعایت نشده است وکلمات با شکل های متفاوت چنان در ترکیب بندی به هم ریخته اند که هندسه خیلی از کلمات محو به هم ریختگی ونا هماهنگی اثر شده اند واصلا توجهی به شکل و زیبا یی کلمات نشده است و جایگاه وارزش هر کلمه درصفحه شناخته شده نیست .هرچند این نامنظمی در پایان نوعی نظم نسبی رادراثرباقی گذاشته است .

سیاه مشق های منظم :

دراین گونه سیاه مشق ها خوشنویس همان روحیه آرام ومنضبط خود را در اثر نمایان کرده و نظم درکل اثر حاکم بوده وهیچ کلمه ای بی ربط کلمه دیگری را قطع و وصل نکرده است .دراین گونه آثار هنرمند ازتکرار بی رویه نیز خودداری کرده است .

سیاه مشق های خلوت :

روح آرام وفضای دوراز هیاهو باعث شده تا از استادان بزرگ ، سیاه مشق هایی باخلوت تمام وبدون تراکم بیش از حد را شاهد باشیم . بعضا چنان به خلوت کار توجه شده است که هیچ حرفی درصفحه بیش ازاندازه ازحرف دیگری فاصله یا نزدیک نشده است . به فضاهای خالی بین عناصر توجه کامل شده است و در هر جای تابلو وتنفس راحتی رامی توان در بین حروف وکلمات شاهد بود.

 سیاه مشق های جلوت :

جلوت یا شلوغی همیشه حالتی بغرنج رادرروح آدمی تداعی کرده است . آثاری که ازاین شلوغی درترکیب بندی برخوردار بوده اند کمتر مقبول نظر علاقمندان بوده است و مخاطب ارتباط با اثر را زود از دست می دهد .

 سیاه مشق های مکرر ومورب :

بیشترین آثاربه یادمانده ازاستادان بزرگ قرنهای مختلف ازاین نوع بوده است که فلسفه خاص خود راداراست درجایی این فرم رابرگرفته ازفرم چلیپا دانسته اند وگفته اند که هرچلیپایی که درهنگام نوشتن خراب می شده است .

 سیاه مشقی درهمان جهات سطرهای چلیپا می نوشتند .این به دلیل نها یت استفاده ازصفحه بوده است . کم کم این روش درسیاه مشق نویسی مرسوم شد . البته به لحاظ بصری وقتی کادری داریم که شامل 2 خط افقی وعمودی است . وقرار است درون آن سیاه مشقی بنویسیم بهترین حا لت مورب است که خطوط دیگر را ( افقی – عمودی ) قطع کند باعث جریان هنری بیشتری درصفحه شود .

 سیاه مشق های افـقی :

این گونه سیاه مشقها که بیشتر دردوره قاجاریه مرسوم بوده وتا زمان عماد الکتاب نیز به آن توجه خاص می شده است .یک صفحه رادرافق می گرفتند وحروف وکلمات راتکرار می کردند .البته دراین تکرار فقط بعضی از حروف چندبار تکرار وبقیه درکنارآنها کرسی چینی می شدند .

مانند اینکه خوشنویس سطری را می نویسد که چند کلمه ای در آن تکرار شده است. فاصله بین سطرها نیزهمانند سطرنویسی رعایت می شده ودربعضی از آثارگاهی هم درقسمت دیگر صفحه مکررو مورب نوشته می شده است .

سیاه مشق های چند وجهی :

درمیان آثاربه جای ما نده به سیاه مشقهایی برمی خوریم که خوشنویس درجهات مختلف کاغذ شروع به نوشتن کرده است که هرجهت یک ترکیب بندی مجزا پیدا کرده که در پایان می توان آن قسمت رایک قطعه سیاه مشق مجزا به حساب آورد ودرصفحه ای دیگر قطاعی کرد.

  سیاه مشق های چند دانـگی :

در سیاه مشق هایی نیز شاهد آن هستیم که یک صفحه باچند دانگ مختلف( ریز – درشت )ترکیب بندی شده است که این تنوع نیز دراثر باعث ایجاد زیبایی همراه با تنوع پذیری شده است .

 سیاه مشق های بدون تکرار :

دربین آثار استادان دوره های مختلف شاهد آن هستیم که قطعه ای سیاه مشق بدون اینکه حروف وکلمات تکرارشوند همدیگرراقطع کرده ودرکل یک اثر زیبا را آفریدپنج ه اند. دراینگونه آثار خوشنویس به جهت این که حرف ویا کلمه ای راکه نوشته است حفظ کند و پوششی روی آن نیاورد از تکرار حروف وکلمات خودداری کرده است.

تهیه و تایید کننده : رؤیا اخوان فرناز – مربی خوشنویسی