در مقاله شیرازی رحمت اله علیه نقل کرده اند که:
{ملاک خوبی خط تراش قلم است و هر کس قلم را خوب بتراشد خط نوشتن برایش آسان می گردد.}
وبعضی دیگرگفته اند{یاد دادن تراش قلم مهمتر ازتعلیم خط است} وسایل مورد نیاز برای تراشیدن قلم عبارتند از:
قلم تراش و قطع زن.
قلم تراش چاقوی مخصوص تراش قلم است. معمولا قلم تراش به صورت یک تیغه و دو تیغه در بازار به فروش می رسد. جنس تیغه ها خیلی خشک و شکننده است و به مراقبت و احتیاط در هنگام استفاده نیاز دارد.
قطع زن:
قطعه چوب سخت و محکمی به طول تقریبی 10سانتیمتر و عرض تقریبی 3 سانتیمتر است که برای قطع زدن نوک قلم نی از آن استفاده می شود. یک طرف این قطعه چوب که روی میز قرار می گیرد باید کاملا مسطح باشد ولی روی دیگر آن که برای قطع زدن قلم استفاده می شود باید در قسمت عرضی کمی قوس داشته باشد.
برای درست کردن قطع زن از استخوان ،شاخ جانوران و{نی}نیز استفاده می شود .ولی هیچ گاه نباید از آهن و شیشه و مانند آنها برای قطع زدن قلم استفاده کرد چون تیغه قلم تراش صدمه می خورد و از بین می رود.برای تراشیدن قلم ، قلم تراش را به گونه ای در دست راست و قلم را در دست چپ قرار دهیدکه دستها هم بر قلم و هم بر قلم تراش مسلط باشد. سپس با فشاری که با انگشتان شصت بر تیغه قلم تراش وارد می کنید قسمت میدان قلم را تراش دهید. اندازه میدان قلم حدود پیرامون دور قلم در نظر گرفته می شود. تراش میدان قلم به صورت قوس دار انجام می شود وتا نردیک شدن به پوسته سخت قلم ادامه می یابد. عمل بعدی گرفتن پهلو های قلم است.این کار هم به صورت قوس دار انجام می شود و باید از دو طرف به یک اندازه از پهلو های نوک قلم کاسته شود. مقدار برداشتن پهلو ها ، به ریزی و یا درشتی عرض قلم بستگی دارد. حال با اسفاده از قلم تراش قسمتی از پوسته پشت قلم را در قسمت نوک و زبانه قلم بردارید. این کار برای ذخیره شدن مرکب در پشت قلم صورت می گیرد. باید توجه کنید که پوسته پشت قلم در دو طرف نوک سمت راست{وحشی}و نوک سمت چپ قلم {انسی} نباید برداشته شودو این کار فقط در قسمت وسط زبانه قلم انجام می گیرد.
در مرحله بعد با قرار دادن قطع زن روی میز قلم را از پشت روی آن قرار دهید وبا فشار دادن نوک تیغه قلم تراش آن را فاق بزنید. فاق شکافی است که درست در وسط عرض قلم و در جهت میدان آن ایجاد می شود. فاق باعث می شود که هنگام نوشتن-مرکب ذخیره شده در پشت قلم-راحت تر و روان تر رو ی کاغذ جریان پیدا کند. بهتر است قلم های سست ، فاق نداشته باشد.همچنین بهتر است قلمهای دانش آموزان دوره ابتدایی را فاق نزنید چون باعث سست شدن آن و در نهایت شکستن نوک قلم می شود.
آخرین مرحله تراش قلم ، قطع زدن است.
برای این کارقطع زن راروی میز بگذارید ، قلم رااز پشت روی قطع زن قراردهید وبا فشاردادن تیغه قلم تراش-قلم راقطع بزنید.قطع زدن قلم کمی شیب دارانجام می شود. برای صاف شدن نوک قلم پس ازاین مرحله ازنوعی سمباده مخصوص{فقط برای دانگ های بزرگ}استفاده می شود.
خوشنویسی – تراشیدن قلم
قلم از ارزشمندترين و مهم ترين ابزار خوشنويسی است و تراشیدن قلم به طور صحيح و روش استفاده از آن اهميت ويژه اي دارد، و بهتر است از طرفِ سرِ قلم تراش انجام گيرد، يعني آن سوي قلم كه باريك تراست و محل رويشِ بند بعدی نی است. مراحل تراشيدن قلم به ترتيب عبارت است از:
الف) برداشتن روي قلم يا باز كردن ميدان آن (فَتْح):
به نحوي كه ميدان و دامنه قلم و نيز مغز آن آشكار شود. بهتر است كه ميدان هر قلم به اندازه محيط دايره همان قلم باشد. با قلم تراش به اندازه ای گوشت از ميدان قلم برداشته مي شود تا در نوك آن مغزِ محكم قلم آشكار شود و الياف و آوندهاي آن از ميان برود.
ب) تراشيدن دوپهلو يا دو سوی دامنه قلم (نَحت):
كناره های راست و چپ ميدان قلم به اندازه ای تراشيده مي شود كه پهنای نوك آن در حدود شعاع قلم شود و هر چه به سوی نوك قلم نزديك شود، باريك تر شود.
شکل قلم بعد از تراشیدن
شکل قلم بعد از تراشیدن
ج ) فاق زدن يا شكاف دادن نوك قلم (شَق):
شكاف دادن ميانه نوك به موازات قلم، به وسيلة نوك تيغه قلم تراش كه سبب روان تر شدن حركت مركب مي شود ولي فشار بيش از حد به قلم در حال نوشتن مي تواند موجب ترك خوردگي و شكستن قلم شود. نحوة ديگر زدن فاق؛ پشت قلم روي قط زن قرار داده مي شود و با فشار دادن شست در نوك قلم، فاق ايجاد مي گردد. شق قلم برحسب نوع قلم متفاوت است. اگر قلم سست باشد، شق آن را نبايد گشاد ساخت و بهترين شقوق آن است كه وحشی و انسی برابر باشند.
تهیه کننده : رویا اخوان فرناز. مربی خوشنویسی
تایید کننده : ابراهیم شمشیریان مدیریت آموزشگاه